Revista Crítica de Historia de las Relaciones Laborales y de la Política Social
ISSN versión electrónica: 2173-0822
Międzynarodowe prawo pracy (t. II-Międzynarodowe prywatne prawo pracy). Andrzej Marian Świątkowski
Bogumił Maria Termiński-Mrowiec
Wydana w ostatnim czasie monografia Andrzej Świątkowskiego pod wieloma względami stanowi pozycję pionierską. Pomimo istnienia na Polskim rynku wydawniczym uznanych podręczników z zakresu prawa prywatnego międzynarodowego (jak na przykład prace M. Pazdana, J. Gołaczyńskiego, K. Bagan-Kurlaty czy starsze już nieco pozycje K. Kruczalaka), jak dotychczas wyraźnie brakowało książki podejmującej zagadnienie analizy norm kolizyjnych, właściwych dla oceny prawnej konkretnych sytuacji z zakresu prawa pracy. Jak zauważa sam autor, także autorzy zagraniczni (jak np. F. Morgenstern czy I. Szászy) jedynie selektywnie i wyrywkomo podejmowali wspomniane zagadnienie w ramach publikowanych dotychczas monografii. Poza aspektem czysto poznawczym wspomnianą książkę cechują także trudne do przecenienia walory dydaktyczne. Stanowi ona kontynuację wydanego przez wspomnianego autora trzytomowego opracowania w zakresie międzynarodowego prawa pracy (A.M. Świątkowski, Międzynarodowe publiczne prawo pracy, vol. 1-3, C.H. Beck 2008). Obecnie wydaje się zatem najbardziej aktualnym, a także najobszerniejszym merytorycznie podręcznikiem akademickim w zakresie międzynarodowego prawa pracy dla studentów różnych kierunków studiów prawniczych w Polsce.
Równie istotne wydaje się jej znaczenie poznawcze ze względu na dokonujące się w ostatnim czasie w obszarze prawa prywatnego międzynarodowego zmiany (zwłaszcza w przedmiocie przyjęcia rozporządzenia Rzym II z 11/07/2007 oraz rozporządzenia Rzym I z 17/06/2008 r.). Prezentowana monografia stanowi pierwsze opracowanie w tak całościowy i obszerny sposób odnoszące się do wprowadzonych w ostatnich latach przez instytucje unijne zmian.
Pomimo wieszczonych przez niektórych badaczy zapowiedzi kryzysu międzynarodowego prawa pracy, w dalszym ciągu stanowi ono niezwykle istotny obszar badań w ramach prawa międzynarodowego publicznego. Najlepiej świadczy o tym rosnąca w ostatnich latach liczba rozwiniętych publikacji wydawanych w tym zakresie, zarówno w Polsce (por. zwłaszcza prace L. Florka i A.M. Świątkowskiego), jak również za granicą (por. publikacje J.M. Servaisa, R. Blanpaina, Sir B. Hepple`a, A. Bronsteina czy R.J. Flanagana). Do podstawowych przyczyn obserwowanej w ostatnich latach intensyfikacji dyskursu w zakresie międzynarodowego prawa pracy zaliczyć możemy czynniki polityczne (zwłaszcza procesy integracyjne oraz debaty nad kształtem polityki społecznej), czynniki ekonomiczne (zmiany form zatrudnienia oraz ekonomiczne następstwa globalizacji) oraz czynniki społeczne (zwłaszcza uniwersalizacja idei praw człowieka).
Wszystkie wspomniane powyżej przesłanki wpływają na ewolucję i zmienność prawa pracy, a także stanowią konieczność dla rozwijania dalszych badań, zarówno tych dotyczących międzynarodowego prawa pracy, jak i studiów porównawczych nad ustawodawstwami krajowymi w tym zakresie. Rosnąca skala obrotu osobowego, handlu, wymiany dóbr i usług, wymusza także konieczność rozwijania szerokich studiów w zakresie dotyczących prawa pracy norm prawa prywatnego międzynarodowego. Wydana praca ma zatem szansę stać się początkiem pogłębionych studiów naukowych w tym zakresie, zarówno w Polsce jak również w wymiarze europejskim. Podejmowanie rozważań z zakresu międzynarodowego prawa pracy w powiązaniu ich z ogólnym kontekstem prawa międzynarodowego publicznego wydaje się obecnie szczególnie istotnym i potrzebnym nurtem badań, zważywszy na rosnące znaczenie tego tematu w ramach instytucji unijnych czy krajowego porządku prawnego poszczególnych państw.
Prezentowana książka składa się z podzielonych na rozdziały siedmiu części merytorycznych. Zarówno układ książki jak i kolejność prezentowanych w poszczególnych fragmentach pracy zagadnień wydaje się jasny i przejrzysty. Całość pracy uzupełnia ponadto zamieszczony na początku książki obszerny przewodnik bibliograficzny oraz wykaz skrótów.
Przedmiot analizy podjętej w części pierwszej stanowią rozważania wprowadzające czytelnika w prezentowaną w pracy problematykę. Podjęta w rozdziale pierwszym analiza koncentruje się zatem na przedmiocie międzynarodowego prawa pracy, zwłaszcza w kontekście rodzajów kolizji norm prawa pracy, umiejscowieniu omawianego zagadnienia w systemie prawa (w odróżneniu od prawa międzynarodowego publicznego stanowi ono bowiem fragment wewnętrznego systemu prawa), a także rodzajach norm kolizyjnych w przepisach międzynarodowego prawa pracy. W rozdziale drugim szczegółowej analizie poddane zostały łączniki w międzynarodowym prawie pracy. Mianem łącznika specjaliści z zakresu prawa prywatnego międzynarodowego określają kryteria wyboru jednego z kilku konkurujących ze sobą krajowych systemów prawa pracy. Istotnym fragmentem omawianej części pracy wydaje się także analiza podjęta w rozdziale trzecim. Autor omówił w nim krajowe oraz zagraniczne źródła międzynarodowego prywatnego prawa pracy. Do źródeł krajowych zaliczyć możemy ustawę zasadniczą- Konstytucję RP z 1997 roku, a także ustawy zwykłe (autor wymienia w tekście pięć aktów ustawowych). Zagraniczne źródła międzynarodowego prywatnego prawa pracy znajdują odzwierciedlenie przede wszystkim w ramach konwencji MOP, a także innych porozumień międzynarodowych (o charakterze regionalnym bądź bilateralnym). W rozdziale czwartym autor zwraca uwagę na brak przepisów międzynarodowych, regulujących kolizję krajowych systemów prawa pracy. Jak wskazuje, początki rozwiniętej dyskusji nad wspomnianym zagadnieniem wiążą się już z zawartymi w drugiej połowie lat sześćdziesiątych regulacjami dotyczącymi sobody przemieszczania się pracowników migrujących w ramach EWG.
Przedmiot rozważań podjętych w rozdziale drugim stanowi analiza norm kolizyjnych prawa pracy w ramach krajowych systemów międzynarodowego prawa prywatnego. Autor rozpoczyna analizę tematu od charakterystki stron indywidualnego stosunku pracy a także zawieranych przez nich porozumień (umowa o pracę, umowa o zakazie konkurencji i odpowiedzialności materialnej za szkodę). W kolejnych rozdziałach scharakteryzowano także wybrane aspekty szczegółowe stosunku pracy (obowiązki pracodawcy i pracownika, odpowiedzialność majątkową stron stosunku pracy za naruszenie obowiazków regulaminowych czy normy odnoszące się do zasad rozwiązania indywidualnego stosunku pracy).
Analiza podjęta w kolejnej części pracy koncentruje się na treści dwóch istotnych dla międzynarodowego prywatnego prawa pracy dokumentów: Konwencji rzymskiej z 19/06/1980 roku o prawie właściwym dla zobowiązań umownych oraz powstałego na bazie jej przekształcenia Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady Wspólnot Europejskich nr 593/2008 z dnia 17/06/2008 w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I). Omówiona zostaje geneza powstania Konwencji rzymskiej a także zakres jej stosowania oraz stosunek do innych przepisów prawa prywatnego międzynarodowego dotyczących kolizji norm zobowiązaniowych. W rozdziale drugim autor szczegółowo analizuje zawarte w konwencji zasady rozwiązywania kolizji norm prawa pracy. Zważywszy na istotne znaczenie praktyczne zapisów konwencji, wspomniany rozdział wydaje się jednym z kluczowych fragmentów całej monografii. Zwrócono w nim uwagę między innymi na zasadę swobody wyboru prawa (zgodnie z art. 3 konwencji umowa podlega bowiem prawu wybranemu przez strony). W dalszej części rozdziału autor odnosi się do zapisu art. 4 konwencji, wskazującego prawo właściwe w sytuacji braku wyboru przez strony właściwego dla regulowania umów zobowiązaniowych systemu prawa krajowego. Autor analizuje także przepisy art. 6 (regulacja kolizji norm materialnego prawa pracy) oraz art. 7 (przepisy wymuszające zastosowanie). W rozdziale trzecim przedstawiony został proces przekształcenia Konwencji rzymskiej w rozporządzenie Rzym I, zwłaszcza w kontekście cechujących obydwa dokumenty różnic.
Przedmiot części czwartej stanowi analiza norm kolizyjnych charakterystycznych dla indywidualnego prawa pracy zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczącym prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych (Rzym II). Autor omawia w nim między innymi zasady uznania za właściwe prawa państwa na terytorium którego powstała szkoda (łać. lex loci delicti commissini). Odnosi się także do zapisanej w art 14. ust 1. rozporządzenia Rzym II swobody wyboru poddania zobowiązania o charakterze pozaumownym pod jurysdykcję wybranego systemu prawnego.
W następnej części pracy autor odnosi się do zagadnienia norm kolizyjnych zbiorowego prawa pracy. W rozdziale pierwszym tego fragmentu zwrócono uwagę na normy kolizyjne o szczególnie istotnym znaczeniu dla zasad wykonwyania zatrudnienia. Analizie poddano zwłaszcza normy kolizyjne w zakresie układów zbiorowych, przedstawicielstw pracowników w zakładach pracy oraz sporów zbiorowych. Autor poddał także analizie normy kolizyjne w zakresie zbiorowego prawa pracy występujące w aktach europejskiego prawa pracy (Dyrektywa Rady Unii Europejskiej z 22/09/1994 oraz Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej z 11/07/2007 (Rzym II).
Część szósta pracy omawia rosnące obecnie na znaczeniu zagadnienia norm kolizyjnych prawa zabezpieczenia społecznego. Szczegółowej analizie poddano w nim zarówno ogólny charakter i funkcję europejskich przepisów zabezpieczenia społecznego jak i szczegółowe zapisy przyjetego w 2004 roku rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (nr 883/2004). Uwagę zwrócił także autor na łączniki norm koordynujacych rozstrzyganie sporów w zakresie prawa zabezpieczenia społecznego. Jak zwraca uwagę na s. 620, rozporządzenie 883/2004 za "podstawową zasadę przyjęło stosowanie do osób ubezpieczonych, objetych działaniem norm koordynacyjnych przepisów prawa zabezpieczenia społecznego tylko jednego państwa członkowskiego Unii Europejskiej".
Ostatnia część opracowania podejmuje temat międzynarodowego procesowego prawa pracy stosowanego w Unii Europejskiej. Obok określenia przedmiotowego charakteru międzynarodowego procesowego prawa pracy autor poddał w nim analizie także m. in. zasady jurysdykcji, uznawania oraz wykonywania orzeczeń sądowych w zakresie prawa pracy. Odniósł się także do współpracy organów sprawiedliwości państw europejskich w tym zakresie.
Podsumowując chciałbym zwrócić uwagę na kilka kluczowych elementów stanowiących o kompleksowości, oryginalności i aktualności wspomnianej monografii na tle innych, wydanych w ostatnich latach opracowań z zakresu prawa prywatnego międzynarodowego czy omawiających ten aspekt podręczników międzynarodowego prawa pracy.
Opracowania podręcznikowie z zakresu prawa prywatnego międzynarodowego na ogół pobieżnie i wyrywkowo odnoszą się do analizy szczegółowych norm kolizyjnych z zakresu prawa pracy. Podobną sytuację obserwować możemy analizując treść wydanych w ostatnich latach opracowań z zakresu międzynarodowego prawa pracy. Międzynarodowe prywatne prawo pracy, jako część wewnętrznego porządku prawnego państwa nie jest zazwyczaj w należytym stopniu omówione w monografiach z zakresu prawa międzynarodowego. Wydany obecnie podręcznik wychodzi zatem naprzeciw oczekiwaniom zarówno studentów, jak i specjalistów z zakresu międzynarodowego prawa pracy, prawa prywatnego międzynarodowego czy prawa migracji, pragnących zrozumieć szczegółowy kontekst decydujący o zastosowaniu prawodawstwa konkretnego państwa w zakresie stosunków pracy z elementem obcym.
Niezwykle szczegółowy charakter pracy może początkowo wydać się trudny w odbiorze dla osób studiujących prawo, wydaje się jednak, że kluczowe dla omawianego tematu zagadnienia zostały w nim stosunkowo wyraźnie wyeksponowane. Jego niewątpliwą zaletę stanowi także wyczerpująca analiza tematu a także aktualność omówionych w nim rozwiązań. Biorąc pod uwagę powyższe walory pracy z powodzeniem może ona służyć polski i europejskim specjalistom podejmującym w swojej pracy naukowej zagadnienia międzynarodowego prawa pracy czy prawa prywatnego międzynarodowego. [Recibida el 3 de noviembre de 2010].
Nota bene:
Si necesita algún tipo de información referente al artículo póngase en contacto con el email suministrado por el autor del artículo al principio del mismo.
REVISTA CRÍTICA DE HISTORIA DE LAS RELACIONES LABORALES Y DE LA POLÍTICA SOCIAL es una revista académica, editada y mantenida por Revistasdederecho.com. La revista dejó de depender de la Universidad de Málaga en noviembre de 2013 y de www.eumed.com en noviembre de 2020, fecha en la que se conformó www.revistasdederecho.com. Para cualquier comunicación, envíe un mensaje a mjpelaez@uma.es, seghiri@uma.es o info@revistasdederecho.com.