Revista Crítica de Historia de las Relaciones Laborales y de la Política Social
ISSN versión electrónica: 2173-0822
ILO Histories: Essays on the International Labour Organization and Its Impact on the World During the Twentieth Century. Jasmien Van Daele, Magaly Rodríguez García, Geert Van Goethem, Marcel van der Linden (eds.) [Texto en polaco]
Bogumil Terminski
Abstract: The present work is a collection of essays taking up the issue over the ninety-year history of the International Labour Organization. The book particularly focuses on the first thirty years of ILO’s existence (1919-1949). The book shows both the institutional dimension of ILO’s activities as well as the practical impact of the organization in the situation of employees in different countries.
Key words: International Labour Organization, ILO, International Labour Law, Labour Standards, International Labour Code, ILO Governing Body, Labour Relations.
I. Funkcjonująca od ponad dziewięćdziesięciu lat Międzynarodowa Organizacja Pracy wydaje się instytucją współpracy w niezwykle szeroki i wyczerpujący sposób omówioną w ramach opracowań naukowych z zakresu prawa międzynarodowego publicznego (w szczególności międzynarodowego prawa pracy, czy prawa organizacji międzynarodowych). Istniejąca w tym zakresie literatura koncentruje się jednak przeważnie na dwóch płaszczyznach badań. Przedmiot pogłębionych analiz stanowi przede wszystkim wkład organizacji w proces kodyfikacji międzynarodowych standardów pracy, oraz mechanizmy jej funkcjonowania, zwłaszcza zaś jej oryginalny charakter jako trójstronnej instytucji współpracy. Pomimo obserwowanej w ostatnich rosnącej ilości publikacji naukowych jak dotąd wyraźnie brakowało opracowania w spójny a zarazem syntetyczny sposób prezentującego historię Międzynarodowej Organizacji Pracy na tle zmieniających się uwarunkowań międzynarodowych ostatniego stulecia. Opublikowana w 2010 roku nakładem wydawnictwa Peter Lang publikacja wydaje się zatem szczególnie istotną pozycją, zwłaszcza dla specjalistów z zakresu historii organizacji międzynarodowych, historyków prawa czy osób badających zmienny instytucjonalny kształt systemu międzynarodowego w ostatnim stuleciu.
Jak już wspomniałem aktywność Międzynarodowej Organizacja Pracy od przynajmniej kilkunastu lat stanowi istotną płaszczyznę badań naukowych zawodowych historyków. Częściowe przynajmniej oderwanie badań nad historią MOP od hagiograficznych często opracowań z zakresu prawa międzynarodowego publicznego (pisanych na przykład przez byłych funkcjonariuszy organizacji) wydaje się, w mojej ocenie, niezwykle pozytywnym i ze wszech miar potrzebnym procesem. Źródła tego faktu upatrywać możemy w kilku czynnikach stanowiących o oryginalnym charakterze MOP na tle innych funkcjonujących obecnie międzynarodowych struktur współpracy. Pomimo znaczącego zaawansowania badań historycznych wiele aspektów dziejów organizacji nie znalazło jak dotychczas odzwierciedlenia w dostępnym piśmiennictwie naukowym. Fakt ten dotyczy między innymi mało znanego odbiorcom wojennego okresu aktywności MOP (siedzibą organizacji był wówczas kanadyjski Montreal), czy obserwowanego w czasach mniej nam odległych oddziaływania organizacji na dyrektywy polityki społecznej niektórych państw zachodniej hemisfery. Międzynarodowa Organizacja Pracy stanowi jedną z nielicznych międzyrządowych struktur współpracy funkcjonujących nieprzerwanie i w niezmiennym instytucjonalnym kształcie od ponad dziewięćdziesięciu lat. (Najdłużej działającą organizację międzyrządową stanowi założony w 1865 roku Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny, ang. International Telecommunication Union)1. Bogata dokumentacja aktywności organizacji stanowi zatem cenną zachętę dla specjalistów badających czynniki zmienności międzynarodowych struktur współpracy. MOP jest ponadto jedyną organizacją w istotnym stopniu oddziałującą na kształt obydwu dwudziestowiecznych systemów organizacji uniwersalnych (początkowo jako autonomiczna organizacja stowarzyszona z Ligą Narodów, po II wojnie światowej zaś jako organizacja wyspecjalizowana systemu NZ). Analiza dynamiki funkcjonowania organizacji, oraz czynników sprawczych jej zmienności na tle dwudziestowiecznych uwarunkowań politycznych wydaje się, w mojej ocenie, szczególnie interesującym poznawczo i potrzebnym nurtem badań.
Kolejnym czynnikiem przesądzającym o szczególnym charakterze organizacji na tle funkcjonujących obecnie międzyrządowych instytucji współpracy wydaje się jej całkowicie unikalny mechanizm decyzyjny. MOP jako jedyna organizacja o międzyrządowym charakterze posiada strukturę trójstronną. W głównych organach MOP (Międzynarodowa Konferencja Pracy i Rada Administracyjna) zasiadają zatem przedstawiciele strony rządowej, pracodawców i pracowników, co w decydującym stopniu wpływa na kształt zapadających w ich ramach decyzji. Niezwykle istotny dla środowisk historycznych (zwłaszcza zaś historyków prawa) wydawać się może dorobek organizacji na polu kodyfikacji prawa międzynarodowego publicznego. Przyjęte przez MOP międzynarodowe standardy pracy (konwencje i zalecenia) stanowią bowiem nie tylko świadectwo dorobku prawa międzynarodowego publicznego lecz także przyczynek do dyskusji nad zmieniającymi się formami zabezpieczenia interesów socjalnych jednostki2.
II. Recenzowana praca stanowi liczący ponad pięćset stron zbiór esejów. Przedstawiają one wybrane aspekty historii organizacji, zwłaszcza w kontekście oddziaływania przyjmowanych w jej ramach standardów pracy na praktyczną sytuację w określonych państwach. Przyjętą na kartach pracy cenzurę czasową stanowi aktywność organizacji w latach 1919-1950. Jedynie ostatnie trzy fragmenty publikacji w wyrywkowy sposób odnoszą się do późniejszych aspektów jej działalności. Wydaje się, że przyjęte w pracy ramy czasowe stanowią celowy zabieg ukazujący czytelnikowi szczególnie istotny dla późniejszej aktywności organizacji okres pierwszych trzydziestu lat jej funkcjonowania. W sposób decydujący ukształtował on bowiem nie tylko charakter samej organizacji, lecz także współczesny obraz międzynarodowego prawa pracy a także generalny model polityki społecznej obowiązujący w przynajmniej kilkudziesięciu państwach świata.
Wspomniany okres wydawać się może interesujący przynajmniej z kilku powodów. Pierwsze trzydzieści lat funkcjonowania organizacji to czasy niebywałej wprost aktywności w zakresie kodyfikacji międzynarodowych standardów pracy. Wystarczy tylko wspomnieć, że podczas obradujących w latach 1919-1949 sesji Międzynarodowej Konferencji Pracy przyjętych zostało 98 konwencji i prawie dziewięćdziesiąt zaleceń. Właśnie z uwagi na poniższe czynniki organizacja uznawana jest często za jedną z najbardziej efektywnych struktur związanych z systemem Ligi Narodów. Omawiany okres to jednak nie tylko czasy rozwoju międzynarodowego prawa pracy lecz także okres globalizacji aktywności MOP. Przez pierwsze trzydzieści lat funkcjonowania organizacja znacząco zmieniła swoje oblicze, zarówno w aspekcie czysto funkcjonalnym (tranzycja z systemu Ligi Narodów do prawdziwie uniwersalnego systemu Narodów Zjednoczonych), jak również normatywnym (obserwowana od początku lat pięćdziesiątych stopniowa erozja europocentrycznego spojrzenia na standardy zatrudnienia), czy "ideologiczno-personalnym" (niedoceniany często wkład instytucji dyrektora generalnego organizacji w ogólny kierunek jej funkcjonowania).
W najszerszym stopniu opracowanie odnosi się do funkcjonowania organizacji w latach dwudziestych i trzydziestych ubiegłego stulecia. Podejmowane w tym kontekście rozważania dotyczą między innymi oddziaływania MOP na standardy zatrudnienia w Stanach Zjednoczonych, problemy pracy kobiet, wolność stowarzyszania się w związkach zawodowych czy ewolucję polityki społecznej niektórych państw zachodniej hemisfery. Uwaga autorów koncentruje się ponadto na roli odgrywanej przez organizację w ramach ustanowionego w Wersalu porządku międzynarodowego. Przedmiotem analizy stają się między innymi relacje MOP z Ligą Narodów oraz wybrane płaszczyzny aktywności instytucjonalnej organizacji. Interesujące wydaje się także poruszone przez Reinera Tosstroffa zagadnienie współpracy organizacji z Międzynarodową Federacją Związków Zawodowych (ang. International Federation of Trade Unions- IFTU). Autorzy odnoszą się ponadto do mało znanych odbiorcom zagadnień aktywności organizacji w okresie drugiej wojny światowej (por. rozdziały 11,12, 13,14). W trzech ostatnich rozdziałach pracy autorzy przybliżają ponadto czytelnikowi wybrane płaszczyzny aktywności organizacji w latach 1948-1980. W rozdziale piętnastym omówiona została niezwykle istotna dla obecnego kształtu MOP postać Davida A. Morse`a, dyrektora organizacji w latach 1948-1970. Swoistym ukoronowaniem sprawowanej przez niego przez trzy kadencje funkcji stało się nagrodzenie organizacji Pokojową Nagrodą Nobla w 1969 roku. W kolejnych rozdziałach pracy poddano analizie oddziaływanie MOP na sytuację polityczną w Argentynie (1976-1983) oraz istotne w kontekście Europy Środkowej relacje organizacji z "Solidarnością" (problem ten w niezwykle interesujący sposób przedstawiła prof. Krystyna Marek w opublikowanym w paryskiej Kulturze, zapomnianym już nieco eseju "Polska w Międzynarodowej Organizacji Pracy").
III. Podsumowując pragnę zwrócić uwagę na najważniejsze czynniki przesądzające o oryginalności i kompleksowości wydanej niedawno publikacji na tle innych powstałych w omawianym zakresie opracowań historycznych.
1. Pomimo znaczącej ilości opracowań prawnych w dalszym ciągu obserwować możemy braki w zakresie publikacji analizujących polityczne uwarunkowania aktywności MOP na przestrzeni ostatnich dziewięćdziesięciu lat. Pomimo łatwego dostępu do genewskiego archiwum organizacji wiele aspektów jej działalności nie znalazło dotychczas praktycznie jakiegokolwiek odzwierciedlenia w piśmiennictwie naukowym. Ukazując mniej znane płaszczyzny aktywności MOP prezentowana praca pełnić może funkcję wstępu do bardziej zaawansowanych poszukiwań.
2. Obok częściowego przynajmniej "zawłaszczenia" studiów nad historią MOP przez publikacje z zakresu międzynarodowego prawa pracy pewien problemem stanowi także poziom obiektywizmu i aktualności zawartych w nich rozważań. Znaczna część omawiających aktywność MOP publikacji powstała w hermetycznym kręgu związanych z organizacją autorów. Dużej ilości opracowań deskryptywnych towarzyszy, niestety, relatywne ubóstwo bądź nawet brak publikacji w analityczny (i bardziej krytyczny) sposób podchodzących do historycznej aktywności organizacji. Pomimo niepodważalnego wkładu organizacji w rozwój społecznego wymiaru współpracy międzynarodowej jej aktywność w wielu miejscach uznać należy za niewystarczającą.
3. Kolejną wartą podkreślenia zaletę pracy stanowi uwypuklenie przez autorów oddziaływania organizacji na sytuację polityczną w państwach członkowskich. Obok funkcji typowo normatywnej MOP niezwykle często pełniła także funkcję stricte politycznego aktora stosunków międzynarodowych (było tak choćby w kontekście sytuacji w Polsce początku lat osiemdziesiątych ubiegłego stulecia). [Recibida el 23 de mayo de 2011].
NOTAS
1 Początkowo nosił on nazwę Międzynarodowego Związku Telegraficznego, ang. International Telegraph Union.
2 Do dnia dzisiejszego w ramach MOP przyjętych zostało ponad 180 konwencji międzynarodowych i 200 zaleceń.
Nota bene:
Si necesita algún tipo de información referente al artículo póngase en contacto con el email suministrado por el autor del artículo al principio del mismo.
REVISTA CRÍTICA DE HISTORIA DE LAS RELACIONES LABORALES Y DE LA POLÍTICA SOCIAL es una revista académica, editada y mantenida por Revistasdederecho.com. La revista dejó de depender de la Universidad de Málaga en noviembre de 2013 y de www.eumed.com en noviembre de 2020, fecha en la que se conformó www.revistasdederecho.com. Para cualquier comunicación, envíe un mensaje a mjpelaez@uma.es, seghiri@uma.es o info@revistasdederecho.com.