Revista europea de historia de las ideas políticas y de las instituciones públicas
ISSN versión electrónica: 2174-0135
ISSN versión impresa: 2386-6926
Depósito Legal: MA 2135-2014
Presidente del C.R.: Antonio Ortega Carrillo de Albornoz
Director: Manuel J. Peláez
Editor: Juan Carlos Martínez Coll
George Klosko (ed.), The Oxford Hanbook of the History of Political Philosophy, Oxford University Press, Oxford-New York, 2011, 864 pp.
Bogumil Terminski
ABSTRACT: This book is one of the first such broad attempts to present a comprehensive history of political philosophy (from ancient times to the globalization era). Therefore, it is example of increasingly fashionable reference books, such as handbooks, lexicons and critical introductions. As the authors pointed out, the discipline requires a combination of analysis on the basis of the three main areas: philosophy, history and politics. The history of political philosophy must therefore be distinguished from more general considerations on the basis of political theory, political ideas or history of philosophy. At nearly nine-hundred pages the authors presents theoretical and conceptual considerations, chronological review of important themes and approaches, as well as a brief description of influential non-European tradications of political philosophy. The book consists of 50 essays written by leading scholars in the theory of politics, philosophy and political history. In the first part the authors pose the questions of method. The authors discuss the most influential contextual method (Q. Skinner) along with alternative analytic approaches (Leo Strauss considerations, post-modernism). Its subject is, therefore, seeking ways to analyse the history of political philosophy and the history of this discipline itself. The next part is devoted to the most influential trends in political philosophy over the centuries. A particularly valuable part of the volume is section three, which is overview of the most important political ideas and doctrines (from the ancient democracy to the contemporary anarchism, feminism, democracy and even animal rights). The fourth part presents three highly influential non-European philosophical traditions: Confucian, Muslim and Hindu political philosophy. An important advantage of the book is to highlight the influence of ancient philosophical traditions on the recently observed political disputes and decision-making processes. According to the authors argues the history of political philosophy is not just a niche academic discipline but important area of interests and lesson that helps us understand the dilemmas of the contemporary world. The disputes between Hobbesian tradition, political thought of Rousseau and Locke are in fact highly visible today.
KEY WORDS: George Klosko, Political philosophy, Political thought, Political theory, Political ideas, Non-western philosophy, Contemporary political disputes, Realism, Liberalism, Democracy, Marxism.
Recenzowane opracowanie wpisuje się w modną ostatnio tendencję do całościowego spojrzenia na teorię i filozofię polityki. Najlepszą ilustrację wspomnianego faktu stanowi równoległe praktycznie wydanie drugiego tomu opracowania poświęconego współczesnej filozofii polityki pod redakcją R.E. Goodina, P. Pettita i T. Pogge (Wiley-Blackwell, 2012). Publikacja uzupełnia również całkiem spory katalog książek wydanych w tym zakresie na przestrzeni ostatnich kilku lat. Wymienić należy wśród nich opracowania autorów takich jak: W. Julian Korab-Karpowicz (2011), Dick Howard (2010) czy R.S. Chaurasia (2003). Podobnie jak wspomniane powyżej opracowania nie stanowi ono jednak prostej kompilacji ogólnie znanych faktów i interpretacji. Podstawową właściwością książki jest udana próba połączenia analiz metodologicznych i zwięzłej analizy wszystkich najbardziej wpływowych nurtów filozofii polityki.
Pierwszym krokiem do bardziej zaawansowanych rozważań okazuje się próba odpowiedzi na pytanie "czym jest filozofia polityki?". Określenie podmiotowego charakteru dyscypliny i jej relacji z dziedzinami pokrewnymi (teorią polityki, ideami politycznymi czy historią filozofii) staje się zresztą dopiero wstępem do bardziej szczegółowych pytań o metodę. Szczególnie wiele miejsca pośród rozważań kontekstualnych zajmują odwołania do ujęcia Quentina Skinnera i J.G.A. Pococka, silnie bazujących na innowacyjnych interpretacjach tekstów filozoficznych (w tym hermeneutyce). Catherine Zuckert, autorka kolejnego rozdziału, zwraca uwagę na zalety i wady historii filozofii polityki w interpretacji Leo Straussa. Cennym badawczo elementem fragmentu wydaje się oparcie rozważań na wczesnych i mniej znanych pracach tego filozofa polityki (wszyscy znamy bowiem redagowane od lat sześćdziesiątych opracowanie History of Political Philosophy). Oddziaływanie postmodernizmu na interesującą nas dziedzinę wiedzy omówione zostało w dość skrótowy sposób. Szczególnie interesującym rozdziałem okazał się fragment poświęcony ujęciu filozofii polityki jako autonomicznej dyscypliny i jej relacjom z dziedzinami pokrewnymi (John Gunnell). Jak podkreślono już we wstępie historia filozofii polityki jest dziedziną przedmiotowo odrębną od teorii polityki czy idei politycznych. Ukazanie zagadnienia jako autonomicznej dziedziny wydaje się niezwykle cennym metodologicznie zadaniem. Nie do końca odzwierciedla jednak charakter tomu, bazującego na spojrzeniu na temat przez pryzmat teorii polityki, historii doktryn politycznych i prawnych, w szczególności zaś historii filozofii.
Druga część opracowania (łącznie 23 rozdziały) jest przeglądem najważniejszych etapów historii filozofii polityki, od zatomizowanego świata ateńskich poleis po czasy postmodernizmu i globalizacji. Zdecydowanie najciekawsze okazały się w tym kontekście rozdziały poświęcone myśli politycznej starożytności i wczesnego średniowiecza. Wśród rzadziej eksponowanych w literaturze zagadnień wymienić możemy rozdziały poświęcone teoriom politycznym okresu hellenistycznego czy oddziaływaniu myślicieli arabskich na filozofię polityczną średniowiecza. Kolejnych kilka rozdziałów (poświęconych między innymi teoriom politycznym późnego średniowiecza, renesansu i reformacji) zawiera, w mojej ocenie, dość konwencjonalne i do pewnego stopnia odtwórcze spostrzeżenia. Fakt ten wydaje się do pewnego stopnia rezultatem niezwykłej mnogości opracowań poświęconych ideom politycznym renesansu i reformacji. Koncepcje Machiavellego i Hobbesa interpretowane są na różne sposoby, także celem zgłębiania współczesnych problemów politycznych i międzynarodowych. Za ciekawy poznawczo fragment uznać należy rozważania o koncepcjach politycznych przedstawicieli tzw. Szkoły z Salamanki (Francisco de Vitoria, Domingo de Soto, Martín de Azpilcueta, Tomás de Mercado i Francisco Suárez). Przeglądowy charakter rozdziału z pewnością zainteresuje osoby badające filozoficzne przesłanki historii doktryn prawnych a nawet historię fundamentalnych kategorii praw człowieka (teorie pochodzenia praw). W kolejnych rozdziałach omówiono między innymi ewolucję podstaw liberalizmu klasycznego oraz filozofię polityczną absolutyzmu i oświecenia. Ciekawym fragmentem tomu okazał się rozdział Neila McArthura, poświęcony dość szczegółowemu zagadnieniu szkockiego oświecenia.
Następne rozdziały analizują szczególnie wpływowe koncepcje dziewiętnastowieczne: oblicze ówczesnego liberalizmu, niemiecki idealizm (z bogatymi odniesieniami do koncepcji romantyzmu), założenia wczesnego socjalizmu oraz filozoficzne podstawy tradycji marksowskiej. Analizowany fragment pracy kończy pięć rozdziałów poświęconych współczesnej filozofii polityki. Na szczególną uwagę zasługuje wśród nich opracowanie Davida Weinstaina dotykające problemu formacji dziewiętnastowiecznego i dwudziestowiecznego liberalizmu. Kolejne fragmenty wydają się dość konwencjonalnym ujęciem dwudziestowiecznej filozofii polityki. Jedynymi rozważaniami, których w ewidentny sposób zabrakło w pracy, wydają mi się bezpośrednie odwołania do dwudziestowiecznych reżimów totalitarnych.
Niezwykle interesujące okazują się rozważania poświęcone najważniejszym tematom filozofii polityki (część 3 książki). Na kartach prawie dwudziestu dobrze opracowanych rozdziałów otrzymujemy przegląd ewolucji szczególnie wpływowych tematów filozofii polityki. Ich wybór wydaje się jak najbardziej trafny. Pewnym mankamentem okazuje się jednak niedocenienie dwudziestowiecznych kategorii ogólnych: praw człowieka czy współczesnego oblicza indywidualizmu. Podobny układ każdego z rozdziałów sprawia że łączą się one we względnie spójną całość. Abstrahując od szczegółowego doboru tematów należy podkreślić wysiłek autorów na rzecz przekazania w możliwie krótkiej formie intelektualnych podstaw, ewolucji i współczesnego oblicza każdego z omawianych w książce tematów. Moje szczególne zainteresowanie wzbudziły zwłaszcza cztery rozdziały: "Własność" (David Schmidtz), "Douglass i Hobbes o Strachu, Wyobraźni i Niewolnictwie" (Bernard Boxill) "Tolerancja religijna" (Pérez Zagorin) oraz "Idea Państwa Opiekuńczego" (Donald Moon ). Szczególnie pierwsza ze wspomnianych kategorii jest często pomijana w ramach wydanych w ostatnich latach interpretacji. Ciekawy okazał się także artykuł redaktora tomu ("Zobowiązania Polityczne"), stanowiący kontynuację analiz w książce wydanej nakładem Oxford University Press w 2008 roku. Ciekawym uzupełnieniem pracy okazać by się mogło uzupełnienie tego fragmentu o jeszcze jedną kategorię: religijny fanatyzm (bądź ewentualnie polityczny ekstremizm). Rozważane w końcowym fragmencie "postmodernistyczne" prawa zwierząt także można by dopełnić o szersze odwołania do jakże wpływowego ostatnio ruchu ekologicznego (np. Deep ecology). Jak na książkę historyczną opracowanie odnosi się zatem do imponującego katalogu współczesnych tematów.
Nieco problematyczna wydaje mi się ocena ostatniego fragmentu pracy, poświęconego szczególnie wpływowym koncepcjom pozaeuropejskim (filozofia polityczna konfucjanizmu, świata islamu i hinduizmu).Już samfakt "wypchnięcia" tych rozważań poza wiodące analizy w zawoalowany sposób informuje nas o niespójności filozofii polityki innych obszarów świata ze stricte euroatlantyckim ujęciem problemu. Czy w stworzonej przez amerykańskich filozofów karcie dań koncepcje tak wielkich ośrodków cywilizacyjnych jak świat arabski, Indie czy Chiny muszą być tylko skromną przystawką? Filozofia polityki wcale nie jest produktem wyłącznie europejskim (aktywność Konfucjusza zbiega się z tzw. pierwszym etapem sofistyki oraz narodzinami greckiej filozofii przyrody, wyprzedza jednak początki "klasycznej" filozofii politycznej). Możemy zatem mówić o kształtujących się względnie równolegle centrach dyskursu, ewoluujących następnie w bardzo dalekie od siebie wzorce kulturowe i koncepcje filozofii polityki. W książce brakuje ponadto szerokich odniesień do wspólnej dla obszarów azjatyckich kategorii kolektywizmu. Biorąc pod uwagę uwarunkowania demograficzne i historyczne redukowanie filozofii politycznej przeważającej części świata do trzech rozdziałów wydaje mi się sporym uproszczeniem. Fakt ten jest szczególnie widoczny gdy przypomnimy sobie jak pogłębiony charakter miało kilka wcześniejszych fragmentów (szkoła z Salamanki, szkockie oświecenie). Dużo lepszym rozwiązaniem wydaje mi się także analiza całości historii politycznej świata w ramach jednego fragmentu książki (nawet uwzględniając tak duże dysproporcje na korzyść kręgu euroatlantyckiego, co wydaje się chyba nieuniknione). Pamiętajmy wreszcie, że w niektórych regionach świata (choćby w państwie carów) wschodnie i zachodnie koncepcje polityczne przenikały się w bardzo dynamiczny sposób.
Podsumowując rozważania chciałbym zwrócić uwagę na szczególnie istotne elementy książki, wyróżniające ją na tle wydanych uprzednio opracowań. Już samo zebranie pięćdziesięciu esejów we względnie spójną całość uznać należy za niewątpliwy sukces. Książka w udany sposób łączy rozważania teoretyczne (kontekstualizacja zagadnienia, uwagi metodologiczne) z przedstawieniem prawie dwudziestu pięciu wieków historii filozofii polityki. Pomimo nie zawsze równomiernego rozłożenia akcentów stanowi warte analizy uzupełnienie rozważań zawartych choćby w zredagowanym przez Leo Straussa tomie History of Political Philosophy. W okresie głębokiej defensywy historii filozofii polityki wobec bardziej aktualnych (być może tylko efemerycznych) koncepcji i nurtów praca stanowi cenny asumpt do tego rodzaju całościowych rozważań. Drobnymi mankamentami tomu okazuje się jednak zbytnie zawieszenie treści w dorobku filozofii amerykańskiej (co w oczywisty sposób związane jest z listą autorów) i brak rozwinięcia interesujących z punktu tematu wątków pobocznych. Pełne usatysfakcjonowanie każdego czytelnika, nawet w przypadku liczącego prawie dziewięćset stron dzieła, wydaje się jednak prawie niewykonalne. [Recibido el 31 mayo de 2012].
Nota bene:
Si necesita algún tipo de información referente al artículo póngase en contacto con el email suministrado por el autor del artículo al principio del mismo.
REVISTA EUROPEA DE HISTORIA DE LAS IDEAS POLÍTICAS Y DE LAS INSTITUCIONES PÚBLICAS es una revista académica, editada y mantenida por Revistasdederecho.com. La revista dejó de depender de la Universidad de Málaga en noviembre de 2013 y de www.eumed.com en noviembre de 2020, fecha en la que se conformó www.revistasdederecho.com. Para cualquier comunicación, envíe un mensaje a mjpelaez@uma.es, seghiri@uma.es o info@revistasdederecho.com.