Revista Crítica de Historia de las Relaciones Laborales y de la Política Social
ISSN versión electrónica: 2173-0822
Guy Davidov, Brian Langille (eds.), The Idea of Labour Law, Oxford-New York, Oxford University Press, 2011, 456 p.
Bogumil Termiński
Abstract: In the times of globalization and financial crisis specialists in labour law more frequently examines the fundamental assumptions of the discipline-the idea of labour law. By analyzing the detailed regulations of national legal systems we often forget about the idea and the foundations of labour law and its evolution. The aim of this book is to provide in-depth analysis of ideas and foundations that shape labour law. Historical analysis undertaken in this book helps us understand the variability of labour law in the last two centuries. The book presents contemporary response to the most fundamental questions: "What is labour law"? "Who is labour law for"? Whether the basic assumptions of labour law are still actuals? How the labour legislation will change in the coming years? Whose interests should labour law be designed to benefit? The book therefore is not limited to the presentation of the major structures and concepts that shape the idea of labor law. It helps to understand why the existing framework of labour law is increasingly difficult to match with the changing employment practices. The book consists of 25 chapters divided into five parts (I. "The idea of labour law in historical context", II. "Normative foundations of the idea of labour law", III. "Normative foundations and legal ideas: Rethinking existing structures" IV. "New labour law: Rethinking existing boundaries", V. "New ideas of labour law: From international perspective"). The book can be succesfully used as a comprehensive introduction to more advanced studies in labour law and employment regulations.
Keywords: Guy Davidov, Brian Langille, Labour law, Industrial policy, Labour relations, Labour law regulation, Idea of labour law, Social justice.
Od kilkunastu lat wspomina się o rosnącym kryzysie prawa pracy, zarówno jako dyscypliny akademickiej jak i systemu praktycznych regulacji wytworzonych w celu ochrony interesów zatrudnionych. Krajowe normy prawa pracy w coraz mniejszym stopniu przystają do zmieniających się realiów zatrudnienia, kształtowanych przez czynniki w rodzaju globalizacji i płynności zatrudnienia, kryzysu finansowego społeczeństw zachodu i coraz większego uzależnienia rynku pracy od chwilowych parametrów ekonomicznych. Normy prawa międzynarodowego publicznego (konwencje i rekomendacje MOP) od wielu lat nie odgrywają już roli rzeczywistego regulatora zasad zatrudnienia w państwach członkowskich. Ich gasnące znaczenie odzwierciedla zresztą kryzys całego prawa międzynarodowego publicznego, wyznaczającego katalog kanonicznych zasad, lecz pozostającego daleko w tyle za wyzwaniami czasów współczesnych. Biorąc pod uwagę powyższe czynniki nie dziwi nas wieszczona przez niektórych autorów zapowiedź "końca" prawa pracy. W niezwykle barwny sposób omawia ją między innymi Martin Vranken w książce o wiele mówiącym tytule Death of Labour Law: Comparative Perspectives (Melbourne, Melbourne University Press, 2009). Prawo pracy dalej przypomina co prawda konstrukt znany nam z Europy lat sześćdziesiątych czy siedemdziesiątych ubiegłego stulecia. Nie odzwierciedla jednak problemów rosnącej liczby osób pozostających poza sztywno rozumianymi ramami zatrudnienia. Na kształt współczesnego sektora zatrudnienia oddziałują przede wszystkim koszty produkcji. Utrudniona konkurencja z państwami azjatyckimi prowadzi do wycofywania wielkich zakładów produkcyjnych z Europy i uelastycznienia zasad zatrudnienia w innych sektorach. Erozja granic, procesy integracyjne i zróżnicowanie potencjału technologicznego sprzyjają rozmyciu się tradycyjnych wzorców zatrudnienia. By zrozumieć rynek pracy coraz częściej zadawać sobie musimy fundamentalne pytania o wartość ludzkiego życia w poszczególnych częściach świata. Sektor zatrudnienia krajów wysoko rozwiniętych staje się coraz bardziej selektywny, co odbija się także na prawodawstwie. Problemem w tym kontekście wydaje się zwłaszcza sytuacja kategorii osób w rodzaju imigrantów i pracowników bez stałego zatrudnienia. Jak zauważa Harry Arthurs od końca XIX stulecia prawo pracy jest konstruktem o skrajnie kolektywnym charakterze. Jego efektywność w czasach pełnego zatrudnienia i fordyzmu z trudem przystaje do epoki umów o pracę, rosnącej szarej strefy i kryzysu ekonomicznego wymuszającego zmianę miejsca pracy co kilka miesięcy. Ekskluzywny i archaiczny charakter prawa pracy jest jednym z czynników wykluczenia całych kategorii społecznych w rodzaju absolwentów, imigrantów bądź "ofiar" konkurencji na rynkach światowych. Prawo pracy stworzono w celu uniwersalizacji ochrony pracowników i egalitaryzacji stosunków zatrudnienia. Jego sztywny charakter coraz częściej staje się obecnie narzędziem dyskryminacji.
Czasy kryzysu sprzyjają zadawaniu fundamentalnych pytań i szukaniu twórczych odpowiedzi. By zrozumieć perspektywy ewolucji prawa pracy konieczne staje się sięgnięcie do fundamentów rozwoju dyscypliny. Jedynie w ograniczonym stopniu odnajdziemy je w zapisach prawodawstwa krajowego i konwencjach MOP. Popularne w ostatnich latach studia komparatywne również nie stworzyły nowych impulsów przełamujących wieloletnią stagnację zagadnienia. To idea poprzedza bowiem literalne rozwiązania normatywne, nie zaś odwrotnie. Z podobnego założenia wychodzą autorzy opracowania zbiorowego The Idea of Labour Law, wydanego w ubiegłym roku nakładem Oxford University Press. Prawo pracy stanowi w ich ocenie konstrukcję dynamiczną, kształtowaną nie tylko przez politykę lecz także zmiany społeczne i ewolucję obrazu zatrudnienia. Celem autorów nie jest bynajmniej stworzenie trudnej w odbiorze akademickiej monografii. Rozważania rozpoczynają od postawienia fundamentalnych pytań: czym jest prawo pracy i komu ma służyć?. Już we wstępie pracy znajdziemy wyraźne rozgraniczenie pomiędzy konceptem prawa pracy a jego normatywnym rozwinięciem. Prawo pracy nie zostało zatem sprowadzone do sumy krajowych rozwiązań prawnych lecz potraktowane także jako idea kształtowana w toku zmian ekonomicznych, politycznych i społecznych. Z tego właśnie powodu lektura książki wydaje się dobrym wstępem do bardziej zaawansowanych studiów nad krajowym czy międzynarodowym prawem pracy. Przystępny język powoduje, że zakres czytelników znacząco wykraczać może poza kręgi prawne.
W pierwszej części książki podjęto zagadnienie historycznej zmienności idei prawa pracy. Sporo uwagi zwrócono w niej kierunkom rozwoju zagadnienia w powojennej Europie. Jak wiemy prawo pracy od samego początku aż do chwili obecnej wydaje się konstruktem typowo europejskim. To właśnie zmiany polityczne ubiegłego stulecia w decydującym stopniu wpłynęły na jego obecny kształt. Fakt ten w szczególny sposób podkreśla Bob Hepple-autor rozdziału poświęconego czynnikom kształtującym transformacje prawa pracy w Europie. Polityka przez prawie cały XX wiek stanowiła decydujący czynnik wpływający na rozwiązania międzynarodowego prawa pracy i krajowych rozwiązań w tym zakresie. Fakt ten szczególnie uwidaczniał się w okresie trwania systemu dwubiegunowego. Nieznaczny wyłom obserwujemy dopiero wraz z epoką dekolonizacji i ekonomicznymi następstwami tzw. szoków naftowych. Nawet duże transformacje niezwykle rzadko wpływają na całkowitą redefinicję zasad krajowego prawa pracy. Obserwujemy raczej ich powolną, szczegółową korektę (np. w kwestii zasad zatrudnienia imigrantów zarobkowych). Silny europocentryzm konstruktu stał się jedną z przesłanek zainteresowania autorów doktryną poszczególnych krajów. Dużo miejsca poświęcono osobie Hugo Sinzheimera (1875-1945), wymienianego wśród twórców niemieckiego prawa pracy. W kończącym fragment rozdziale Adrián Goldin zwraca uwagę na trudności w globalnej konceptualizacji prawa pracy jako względnie spójnego konstruktu teoretycznego.
Elementem wspólnym kolejnego fragmentu książki są normatywne podstawy konceptu prawa pracy. Na szczególną uwagę zasługuje zwłaszcza rozdział pierwszy. Jego autor (Brian Langille) zwraca uwagę na organiczne wręcz zespolenie prawa pracy z kategorią sprawiedliwości społecznej. Kryzys tożsamości w obrębie dyscypliny do pewnego stopnia stanowić może wynik erozji wspomnianych powiązań. Zdaniem J. Funge wymagać może radykalnej rekonceptualizacji w oparciu o zupełnie inne niż dotychczas kryteria. Spore zainteresowanie wzbudza artykuł poświęcony aktualnemu ostatnio problemowi związków prawa pracy i praw człowieka. Coraz więcej zagadnień analizowanych jeszcze niedawno wyłącznie w obrębie prawa pracy stało się ostatnio znaczącymi problemami praw człowieka. Ilustracje wspomnianego procesu stanowiło choćby przyjęcie w 1990 roku konwencji ONZ dotyczącej ochrony pracowników migrujących i dynamiczny rozwój tego zagadnienia w ostatnich kilku latach. Obecnie coraz trudniej uchwycić granice pomiędzy szczegółowymi problemami prawa pracy a sferą praw człowieka. Także wspomniany czynnik może do pewnego stopnia wpływać na kryzys tożsamości dyscypliny. Ostatni fragment rozdziału poświęcony został oddziaływaniu prawa pracy na różne kategorie rozwoju. Wspomnijmy w tym miejscu zwłaszcza o wracającej ostatnio do łask koncepcji human development. Regulacje prawa pracy w istotny sposób wpływają zresztą na poziom rozwoju społecznego całych wspólnot i krajów.
W trzecim fragmencie opracowania autorzy poddają analizie genezę i fundamenty istniejących struktur prawa pracy. Autorzy zwracają uwagę na tak istotne zagadnienia jak stosunek pracy, zatrudnienie przez wielu pracodawców czy nieuregulowane zatrudnienie. Szczególnie interesujący wydaje się rozdział poświęcony problemom zatrudnienia w krajach południa. Jak zauważa autor (Paul Benjamin), szczególnym problemem w krajach rozwijających pozostaje odpowiedzialność pracodawcy za bezpieczeństwo zatrudnienia. Czas pracy wielokrotnie przekracza tam przyjęte w innych częściach świata, a nawet w lokalnym prawodawstwie, standardy. Dużym problemem pozostają także złe warunki pracy i związane z tym wypadki, brak ubezpieczeń, oraz utrudnione możliwości dochodzenia zadośćuczynienia przed organami sądowymi. Wśród zagadnień podjętych w innych rozdziałach wymienić możemy także aktywność związkową w Stanach Zjednoczonych, nielegalne zatrudnienie, oraz wybrane zagadnienia niemieckiego prawa pracy. Pomimo nowatorskiego charakteru niektórych rozdziałów całość fragmentu wydaje się mało spójna.
W części czwartej poddano analizie wyzwania związane z nowymi kierunkami rozwoju prawa pracy. Uwagę zwraca zwłaszcza dobrze opracowany rozdział dotyczący polityki zatrudnienia i regulacji rynku pracy (John Howe). Odwołując się do przykładu Australii jego autor zwraca uwagę na konieczność opracowania nowych mechanizmów ochrony zatrudnionych. Rozdział poświęcony współczesnym sporom zbiorowym sprawia wrażenie oderwanego od realiów w sporej części świata. Erozję wielu instytucji prawa pracy autor wiąże z niezahamowanym przez trudności gospodarcze kryzysem idei solidarności społecznej.
Kończący opracowanie fragment analizuje międzynarodowy kontekst obecnych wyzwań dla prawa pracy. Niezwykle istotny wydaje się w tym kontekście rozdział poświecony wpływowi kontroli granic i innych instytucji (np. obywatelstwa) na regulację transnarodowego przepływu siły roboczej. Temat ten coraz częściej podejmowany bywa przez specjalistów innych dziedzin prawa (por. wydaną w 2010 roku książkę pod redakcją E. Guild i S. Mantu). W przedostatnim rozdziale Silvana Sciarra prezentuje nowe wyzwania oddziałujące na kształt międzynarodowego prawa pracy. Podjęte w książce rozważania kończy rozdział poświęcony kategorii emancypacji w przestrzeni prawa pracy i polityki zatrudnienia. [Recibida el 28 de noviembre de 2012].
Nota bene:
Si necesita algún tipo de información referente al artículo póngase en contacto con el email suministrado por el autor del artículo al principio del mismo.
REVISTA CRÍTICA DE HISTORIA DE LAS RELACIONES LABORALES Y DE LA POLÍTICA SOCIAL es una revista académica, editada y mantenida por Revistasdederecho.com. La revista dejó de depender de la Universidad de Málaga en noviembre de 2013 y de www.eumed.com en noviembre de 2020, fecha en la que se conformó www.revistasdederecho.com. Para cualquier comunicación, envíe un mensaje a mjpelaez@uma.es, seghiri@uma.es o info@revistasdederecho.com.