Revista Crítica de Historia de las Relaciones Laborales y de la Política Social
ISSN versión electrónica: 2173-0822
Elspeth Guild, Sandra Mantu (eds.), Constructing and Imagining Labour Migration. Perspectives of Control from Five Continents, Ashgate Publishing Limited, Farnham, 2010, 330 p.
Bogumil Termiński
Abstract: This book examines the different migration control mechanisms used by countries from five continents as well as the interactions that occur between them. The current immigration control mechanisms are analyzed as a completely independent issue, taking into account multiple perspectives not yet perceived by migration theorists and specialists in internal migration policies. The authors analyze the impact of specific mechanisms of regulation and control on the regional dynamics of migration processes and the practical problems facing immigrants. The book can be a valuable resource for those wishing to understand the current trends of labor migration (both in terms of political decisions as well as from the perspective of individual immigration patterns). Showing the diverse nature of national and regional (eg EU countries) regimes of border control also helps to understand the problems facing international institutions in the coordination and management of migratory flows. The book discusses mechanisms of labour migration control in the Republic of South Africa, Brazil, Malaysia, the countries of East Asia, Australia, Canada, Japan, European Union countries and the United States.
Keywords: Elspeth Guild, Sandra Mantu, Labour migration, Boarder control, Immigration policy, Global migration governance, Immigration control, Illegal migration, Social policy, Immigration law and procedures, Labour market.
Podstawowym zadaniem krajowej polityki migracyjnej jest oddziaływanie na dynamikę przepływów ludnościowych w celu realizacji istotnych interesów państwa. Podstawowym elementem wpływającym na efektywność polityki migracyjnej jest kontrola i regulacja mobilności ludności w obrębie granic. Krajowe mechanizmy kontrolne wydają się zatem kluczowym regulatorem migracji międzynarodowych. Nie stanowią jednak narzędzia polityki migracyjnej lecz raczej element jej koordynacji i zarządzania. Relacje między realizowaną przez władze krajowe polityką migracyjną a instytucjonalnymi mechanizmami kontroli granic analizować możemy na kilku poziomach. Pierwszy z nich stanowią wspomniane już interakcje polityki migracyjnej i mechanizmów kontroli granic. Kolejnym elementem wydają się relacje zachodzące pomiędzy krajowymi mechanizmami kontroli migracji oraz ich wpływ na dynamikę przepływów ludności w poszczególnych częściach świata. Ostatnią, szczególnie istotną płaszczyznę, stanowi wpływ krajowych mechanizmów kontrolnych na globalną współpracę w zakresie koordynacji i zarządzania migracjami. Prowadzone w ostatnich latach badania niezwykle często redukują zagadnienie kontroli migracji zarobkowych do wymiaru polityki migracyjnej czy kwestii bezpieczeństwa. Spojrzenie takie nie dostarcza nam jednak pełnego obrazu czynników wpływających na dynamikę międzynarodowych migracji zarobkowych. Równie istotne wydaje się obecnie pogłębiona analiza porównawcza innych mechanizmów kontroli granic, a także badanie ich wpływu na indywidualne zachowania migracyjne. Dlatego właśnie wydana w 2010 roku praca pod redakcją Elspeth Guild i Sandry Mantu stanowi istotny, a nawet przełomowy, głos w debacie nad mechanizmami regulacyjnymi międzynarodowych migracji zarobkowych. Problem interakcji pomiędzy krajowymi systemami kontroli granic wydaje się obecnie szczególnie aktualnym tematem. Wiąże się on z prowadzonymi w ostatnich latach debatami nad erozją tradycyjnie pojmowanej suwerenności państwa, wpływem zagrożeń bezpieczeństwa na regulacje polityki migracyjnej, dotykającą pracowników migrujących dyskryminacją czy deficytem demokracji w wielu regionach świata. Praca wydaje się zatem niezwykle cenną lekturą nie tylko dla teoretyków studiów nad migracjami lecz także przedstawicieli kręgów władzy i innych praktyków życia publicznego. Prezentowana książka analizuje zróżnicowane mechanizmy kontroli migracji stosowane przez władze państwowe na pięciu kontynentach a także zachodzące pomiędzy nimi interakcje. Stosowane obecnie mechanizmy kontroli granic analizowane są jako w pełni autonomiczne zagadnienie z uwzględnieniem wielu perspektyw nie dostrzeganych dotychczas przez teoretyków studiów nad migracjami czy badaczy krajowych polityk migracyjnych. Autorzy analizują także wpływ określonych mechanizmów regulacji i kontroli na dynamikę regionalnych procesów migracyjnych oraz praktyczne problemy podejmujących migracje zarobkowe osób. Książka stanowić może cenne źródło wiedzy dla osób pragnących zrozumieć aktualne trendy migracji zarobkowych (zarówno na poziomie decyzji politycznych jak i z perspektywy indywidualnych zachowań migracyjnych). Ukazując zróżnicowany charakter krajowych i regionalnych (na przykład państw Unii Europejskiej) reżimów kontroli granic pomaga także zrozumieć problemy stojące przed instytucjami międzynarodowymi w zakresie koordynacji i zarządzania ruchami migracyjnymi. Wartą podkreślenia na wstępie zaletą pracy wydaje się interdyscyplinarny i niezwykle różnorodny charakter zaprezentowanych w niej rozważań. W książce znajdziemy zarówno fragmenty utrzymane w bardziej tradycyjnym nurcie teorii badań migracyjnych, polityki migracyjnej czy studiów nad bezpieczeństwem jak również rozdziały prezentujące bardziej oryginalne i nowatorskie podejścia badawcze. Kolejnym elementem przesądzającym o wysokiej wartości poznawczej pracy jest globalny charakter zawartych w niej analiz. Jak podkreślają autorzy przedmiot pracy stanowi pogłębiona analiza mechanizmów kontroli migracji przynajmniej kilkunastu państw położonych na pięciu kontynentach. Analizy mechanizmów regulacyjnych międzynarodowych migracji zarobkowych wydają się obecnie szczególnie istotnym i potrzebnym nurtem badań. Treść książki nie ogranicza się jednak do studium odrębności odróżniających od siebie krajowe czy regionalne reżimy kontroli migracji. Jej podstawowy cel stanowi raczej uwypuklenie interakcji pomiędzy nimi oraz wpływu mechanizmów kontrolnych na dynamikę procesów migracyjnych w poszczególnych częściach świata. W pracy znajdziemy ponadto odniesienia teoretyczne do instytucjonalnych, normatywnych czy politycznych mechanizmów kontroli migracji. Całość pracy podzielona została na trzy części. Poddano w nich analizie specyficzne procesy zachodzące w państwach o słabej, wysokiej bądź zróżnicowanej efektywności kontroli granic. Prezentowana w pracy charakterystyka państw ze względu na funkcjonalność mechanizmów kontroli granic wydaje się właściwym ujęciem teoretycznym. Szczególnie istotna wydaje się jednak charakterystyczna dla wielu rozdziałów próba analizy porównawczej poszczególnych mechanizmów kontroli granic. Analiza krajowych uwarunkowań mechanizmów kontroli migracji jest obecnie szczególnie potrzebnym i istotnym praktycznie nurtem badań. Pozwala bowiem przeciwdziałać nie tylko charakterystycznym dla wzmożonej mobilności ludności problemom (w rodzaju migracji nielegalnych czy następstw handlu ludźmi) lecz również lepiej reagować na zjawiska o zdecydowanie bardziej spontanicznym charakterze (w rodzaju obserwowanych w ostatnim czasie fal uchodźców z Tunezji czy Libii). Przedmiot analiz zawartych w pierwszej części pracy stanowi specyfika procesów migracji zarobkowych w państwach o słabych mechanizmach kontroli granic. Podjęta w rozdziale pierwszym analiza problemów dotykających ludność Basotho na południowoamerykańskim rynku pracy stała się punktem wyjścia dla omówienia ogólnej sytuacji migrantów w tym państwie, zwłaszcza zaś przypadków wykluczenia społecznego oraz dyskryminacji kobiet. W kolejnym rozdziale Carolina Moulin Aguiar podjęła niezwykle interesujący problem sytuacji boliwijskich pracowników migrujących zatrudnionych w Brazylii. Podpisana w 2004 roku pomiędzy wspomnianymi państwami umowa o wolnym ruchu pracowników migrujących stworzyła zupełnie nowe normatywne ramy mobilności zarobkowej dla pochodzących z Boliwii migrantów. Jak zauważa autorka liberalizacja zasad migracji zarobkowych prowadzi do stopniowej redefinicji statycznych mechanizmów kontrolnych (w rodzaju narodowości czy obywatelstwa). Rozważania dotyczące migracji zarobkowych w Malezji przedstawione zostały w oparciu o wpływową w ostatnich latach teorię wysokich ilości i małych praw. Zgodnie z nią wysoko rozwinięte państwa demokratyczne przyjmują zazwyczaj małą liczbę pracowników migrujących, gwarantując im wysoki poziom praw i zabezpieczenia społecznego. Państwa o niedemokratycznej formie rządów czynią zaś odwrotnie: przyjmują większą liczbę migrantów lecz na bardziej restrykcyjnych zasadach, gwarantując im mniejszą liczbę praw. Obszarem o niezwykle zróżnicowanych mechanizmach kontroli migracji zarobkowych są także państwa wschodniej Azji. Autorka kolejnego rozdziału analizuje praktyki stosowane w tym zakresie w państwach regionu, koncentrując swoją uwagę na specyfice migracji zarobkowych na obszar Tajwanu. Podkreślić należy, że specyfika migracji zarobkowych w obszarze Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej staje się w ostatnich latach rosnącym na znaczeniu przedmiotem badań. W dalszym ciągu brakuje jednak publikacji w wyczerpujący sposób ukazującej charakter migracji pracowniczych w regionie ze szczególnym uwzględnieniem mechanizmów kontroli granic. Autor kolejnego rozdziału pracy, Mark Nyandoro, podjął temat pochodzących z Zimbabwe uchodźców i nielegalnych migrantów przebywających na terytorium Republiki Południowej Afryki. Sytuacja zamieszkujących w tym kraju imigrantów z państw ościennych jest w ostatnim czasie coraz częściej poruszanym problemem. Było tak między innymi podczas organizacji przez Republikę Południowej Afryki ubiegłorocznych Mistrzostw Świata w piłce nożnej.
W drugiej części pracy poddano analizie specyfikę migracji zarobkowych w państwach o silnych i skoordynowanych mechanizmach kontroli procesów migracyjnych. Przedmiot analiz autorów stanowi między innymi charakter migracji zarobkowych na terytorium Australii, Japonii, czy Kanady. We wszystkich spośród wymienionych powyżej państwach obserwować możemy przemyślany, efektywny i skoordynowany reżim regulacji migracji zarobkowych, silnie powiązany z dyrektywami krajowych polityk migracyjnych. Migracje zarobkowe w ramach wspomnianej grupy państw w zdecydowanej większości przyjmują charakter długoterminowy i osiedleńczy. Mechanizmy kontrolne migracji międzynarodowych odgrywają zatem także role regulatora krajowej demografii. Najczęściej odzwierciedlają także coraz bardziej zróżnicowany i selektywny model polityki migracyjnej stosowanej w państwach w rodzaju Australii, Nowej Zelandii czy Kanady. Mechanizmy kontrolne migracji zarobkowych w zdecydowanej większości przypadków nie pozostawiają zatem przestrzeni dla indywidualnych i spontanicznych zachowań migracyjnych (jak ma to miejsce w Południowo-Wschodniej Azji a w pewnym sensie także w obszarze Unii Europejskiej).
W otwierającym fragment rozdziale James Jupp prezentuje ewolucję i obecny charakter migracji zarobkowych na terytorium Australii. Cechujący Australię reżim kontroli migracji zarobkowych stanowi w rzeczywistości jedną z metod osiągania długofalowych korzyści społecznych. Władze Australii patrzą bowiem na pracowników migrujących jak na potencjalnych obywateli. Stosują zatem selektywne mechanizmy dostępu obcokrajowców do własnego rynku pracy. Na podobne praktyki zwraca uwagę Christina Gabriel, autorka fragmentu pracy poświęconego kontroli migracji zarobkowych w Kanadzie. W pracy poddano także analizie zagadnienie europeizacji zasad migracji zarobkowych, koncentrując się na interakcjach i konkurencji pomiędzy gospodarkami narodowymi. Koordynacja migracji zarobkowych poza realizacją doraźnych interesów ekonomicznych stanowi także długofalowe narzędzie prowadzące do podniesienia konkurencyjności gospodarek krajowych w ramach rynku globalnego. Wspomniany problem wydaje się wart rozpatrzenia choćby w kontekście prowadzonych debat nad korzyściami i stratami wynikającymi z problemu drenażu mózgów. Wysoko wykwalifikowana siła robocza już dzisiaj jest bowiem przedmiotem silnej konkurencji pomiędzy najwyżej rozwiniętymi gospodarkami świata. W zamykającym prezentowany fragment rozdziale Midori Okabe przedstawia specyfikę japońskiej polityki migracyjnej z punktu widzenia wysoko rozwiniętego gospodarczo aktora stosunków międzynarodowych.
Szczególnie cenna poznawczo dla badaczy zajmujących się europejskimi reżimami kontroli migracji pracowniczych okazuje się lektura trzeciej części pracy. Autorzy charakteryzują w niej wpływ liberalizacji zasad przekraczania granic i podejmowania zatrudnienia na specyfikę procesów migracyjnych. Jak zauważa Elspeth Guild także państwa Unii Europejskiej cechują się silnym zróżnicowaniem krajowych mechanizmów kontroli mobilności zarobkowej. Nie możemy zatem mówić o jednym i zunifikowanym modelu kontroli migracji charakteryzującym wszystkie bądź nawet większość państw Unii Europejskiej. Mechanizmy regulacji migracji zarobkowych stanowią narzędzie realizacji interesów narodowych, które z racji wielu czynników nie zawsze są ze sobą tożsame. Względnemu konsensusowi w zakresie charakteru kontroli migracji zewnętrznych towarzyszą rozbieżności w przedmiocie kształtu wewnętrznej przestrzeni migracyjnej, dyktowane najczęściej względami ekonomicznymi, politycznymi czy społecznymi (czasami także historycznymi i etnicznymi). W kończącym książkę rozdziale Didier Bigo w ciekawy sposób zwraca uwagę czytelnika na zależności pomiędzy kontrolą migracji a wolnym przepływem osób w ramach Europejskiego Obszaru Gospodarczego.
Do najważniejszych elementów świadczących o kompleksowości i oryginalności publikacji na tle wydanych w ostatnich latach opracowań zaliczyć można:
1. Ujęcie tematu mechanizmów kontroli migracji zarobkowych jako w pełni autonomicznego zagadnienia studiów nad migracjami. Wiele z wydanych w ostatnich latach opracowań jedynie w niewielkim stopniu odnosiło się do wspomnianego problemu bądź analizowało go wyłącznie w kontekście dyrektyw krajowych polityk migracyjnych, bądź jako zagadnienie studiów nad bezpieczeństwem. Oderwanie tematu zarządzania migracjami od dominującego w piśmiennictwie naukowym kontekstu badań stricte politologicznych wydaje się obecnie szczególnie istotnym nurtem badań. Zarówno kontrola granic jak i szczegółowe dyrektywy polityki migracyjnej stanowią intencjonalne działanie państwa na rzecz realizacji określonych celów. Pamiętajmy jednak, że mechanizmy kontroli migracji bazują na wielu instytucjach o zdecydowanie pozapolitycznym charakterze.
2. Cennym poznawczo elementem pracy są także analizy porównawcze mechanizmów kontroli granic i regulacji ruchów migracyjnych stosowane w poszczególnych państwach. Do chwili obecnej brakowało pracy stanowiącej próbę syntetycznego ujęcia porównawczego tego problemu. 3. Książka zwraca również uwagę na interakcje pomiędzy krajowymi reżimami kontroli granic. Wspomniany element pracy wydaje się szczególnie cenny dla osób praktycznie zaangażowanych w eliminację negatywnych problemów związanych z rosnącą skalą migracji zarobkowych. Poszerzona wiedza na temat krajowego zróżnicowania mechanizmów kontroli granic jest jednym z koniecznych warunków budowy efektywnych i sprzyjających migrantom mechanizmów współpracy międzynarodowej.
4. Autorzy odnoszą się także do praktycznego wpływu mechanizmów kontrolnych na sytuację osób podejmujących migracje zarobkowe. Każda forma regulacji w oczywisty sposób wpływa bowiem na indywidualne zachowania migracyjne ludności, eliminując bądź utrwalając określone zjawiska patologiczne (w rodzaju migracji nielegalnych). Instytucjonalne mechanizmy kontroli granic mogą być zatem regulatorem, stabilizatorem bądź katalizatorem określonego rodzaju procesów. Jej wpływ na codzienne problemy migrantów wydaje się zdecydowanie większy aniżeli odgórnie narzucone i nie zawsze w pełni implementowane dyrektywy krajowej polityki migracyjnej. [Recibida el 10 de noviembre de 2012].
Nota bene:
Si necesita algún tipo de información referente al artículo póngase en contacto con el email suministrado por el autor del artículo al principio del mismo.
REVISTA CRÍTICA DE HISTORIA DE LAS RELACIONES LABORALES Y DE LA POLÍTICA SOCIAL es una revista académica, editada y mantenida por Revistasdederecho.com. La revista dejó de depender de la Universidad de Málaga en noviembre de 2013 y de www.eumed.com en noviembre de 2020, fecha en la que se conformó www.revistasdederecho.com. Para cualquier comunicación, envíe un mensaje a mjpelaez@uma.es, seghiri@uma.es o info@revistasdederecho.com.